Profijt Docentencontactdag: Bouwen aan Bildung

Op 21 maart jl. vond de vijfde Profijt Docentencontactdag plaats, in de DRU Cultuurfabriek in Ulft. Zo’n 250 docenten uit het vo, vso, pro, mbo en hbo waren erbij. Vijf jaar geleden gestart met alleen docenten Techniek, het jaar daarna waren álle docenten van de Profijtscholen uit de Achterhoek uitgenodigd. En sinds dit jaar ook docenten uit de Liemers. René van Gils, voorzitter van Profijt, opende de middag die van start ging met de lezing ‘Bouwen aan Bildung’ van Dick Middelhoek, gevolgd door twee workshoprondes.  

“Ik kan het belang van Profijt niet genoeg benadrukken,” zo begint Van Gils. “In 1997 werd de nieuwe kwalificatiestructuur ingevoerd, dat gaf veel rumoer. Decanen van het vmbo en mbo kenden elkaar en spraken af elkaar vaker te treffen. De belangrijkste onderwerpen van gesprek waren de aansluiting vmbo – mbo, de begeleiding en de zorg voor kwetsbare jongeren. Al snel deden ook het praktijkonderwijs en het voortgezet speciaal onderwijs mee. De insteek was steeds: jonge mensen op een goede manier op hun plek krijgen, niemand mag buiten de boot vallen, iedereen verdient een plekje in deze maatschappij. Jongeren moeten steeds steviger in hun schoenen staan om dat te bereiken. Docenten leveren enorme inspanningen om hen daarbij te helpen, ze zetten hun schouders eronder. Een compliment daarvoor! Ook graag een applaus voor de coördinatoren Herman Krikhaar en Frans Wijnands voor hun inspanningen als het gaat om Profijt en vanwege het organiseren van deze bijeenkomst.”

Bouwen aan Bildung

Bildung is een begrip dat wordt toegeschreven aan de Duitse geleerde Wilhelm von Humboldt, zo staat op Wikipedia te lezen. Voor het woord bestaat geen goede Nederlandse vertaling, het wordt daarom vaak onvertaald gelaten. Bildung zou vrij vertaald kunnen worden met ‘zelfontplooiing’. De Bildung waar von Humboldt naar streeft is een algemene ontplooiing van alle menselijke kwaliteiten. Dus niet alleen de verwerving van algemene kennis maar ook het ontwikkelen van vermogens tot moreel oordelen en kritisch denken. Er is steeds meer steun voor de roep om meer eigentijdse Bildung binnen het onderwijs te brengen. Onder eigentijdse Bildung wordt dan een persoonlijke, brede, bewuste en betrokken vorming verstaan.

De presentatie van Dick Middelhoek start met een quote:

“Het vormgeven van je eigen leven is te belangrijk om aan anderen uit te besteden. En het is trouwens best moeilijk.”

Middelhoek vertelt over zijn ervaring als economiedocent, 3 vmbo kader, in de Bijlmer. Hij introduceerde ‘ondernemerschap’ in de lessen, in plaats van de geijkte lesmethode, en verwachtte dat dit de intrinsieke motivatie van de leerlingen zou vergroten. Dat viel tegen. “Mijn fout,” steekt Middelhoek hand in eigen boezem. “Ik gaf de leerlingen een enorme vrijheid, veel meer dan ze gewend waren, maar dat was te moeilijk. Ik heb de vrijheid vervolgens gekoppeld aan verantwoordelijkheid en dat werkte beter. Voor de leerlingen werd het duidelijk: ‘hoe meer verantwoordelijkheid je neemt, hoe meer vrijheid je krijgt’, daarmee werd ook zichtbaar dat dat van persoon tot persoon kan verschillen. Stapsgewijs breidde ik de mate van vrijheid uit (en soms kromp ik ‘m even in), vertrouwen/toevertrouwen is daar onlosmakelijk mee verbonden.”

Van ‘object’ naar ‘subject’

“Wie houdt jou scherp, als het gaat over de speelruimte, vrijheid en verantwoordelijkheid?”, vraagt Middelhoek aan het publiek. Vervolgens geeft hij aan dat er voor jongeren in deze tijd wel heel veel speelruimte is, dat is niet voor iedereen makkelijk om mee om te gaan. Er komt veel op jongeren af; een stroom aan informatie, alles kan, individualisering…, maar dat maakt ook dat je keuzes moet maken en dat je, als je eenmaal gekozen hebt, moet leven met je keuze! Als je niet kiest, dan wordt er voor je gekozen, dan word je een ‘object’. Dan heb je het gevoel geen invloed meer te hebben op je eigen leven. De vraag is nu: hoe zorgen we ervoor dat jongeren geen object worden, hoe worden ze ‘subject’, hoe worden ze weerbaar?

Verantwoordingscultuur

Middelhoek vervolgt: “Verwachten we teveel van onze kinderen? Vroeger wisten onze ouders lang niet alles van wat we deden, nu weten wij als ouders vrijwel álles van onze kinderen! We willen alles voor ze ‘regelen’, we willen alles ‘klaarzetten’, terwijl… je leert het meeste van de fouten die je maakt! Maar fouten maken kost geld, een verkeerde studiekeuze kost geld.” Of, zoals een docent zegt: “Ik moet wel de eindtermen halen.” We leven in een enorme verantwoordingscultuur, denk maar aan de onderwijsinspectie. “Dan durf je weinig risico’s te nemen,” aldus één van de docenten.

Bildung niet op het lesrooster

In de verdiepingsworkshop wordt gevraagd hoe je Bildung concreet kunt maken in het onderwijs. Het is geen vak wat voor twee uur per week op het lesrooster staat. Een docent merkt op: ‘Het zou zo mooi zijn als jongeren zich verantwoordelijk voelen voor hun eigen les’. Je ziet dat vaak bij gym, daar hebben ze zin in, of als er sprake is van een keuze, dan gaat het beter in de les. Ook de passie van de leraar wordt genoemd; jongeren reageren direct op een docent die geen zin heeft. “Bildung overdragen is moeilijk, want het gaat niet alleen over de leerling of student, maar ook over de docent en de ouder. Het gaat over het overdragen van waarden zoals verantwoordelijkheid en rechtvaardigheid en het omgaan met vrijheid.”

100 punten verdelen over drie domeinen

In de workshop beantwoorden we in groepen de volgende vraag: Waar baseren we in Nederland ons handelen op? Waar vertrouwen we op? We hebben 100 punten te verdelen over drie domeinen, hoe is de verhouding tussen: religieus geloof – (kritisch) denken – wetenschap. We beoordelen de situatie in 1960, 2000 en 2017. Over de hele linie zie je een verschuiving van de meeste punten voor geloof (1960), naar denken (2000), naar wetenschap (2017). Iedere groep bespreekt wat dit betekent voor jezelf en voor je werk in het onderwijs.

Manifest
Verschillende organisaties, zoals NJR, LSVb, JOB, ISO, CNV Jongeren, LKvV en De Bildung Academie, hebben in mei 2016 een manifest opgesteld en overhandigd aan de Tweede Kamer. Daarin vragen ze aan de overheid en de onderwijsinstellingen om samen met hen te werken aan Bildung binnen het onderwijs. Met dit manifest willen zij het onderwijs in Nederland een volgende stap laten zetten zodat haar scholieren en studenten zich in hun volle potentie kunnen ontwikkelen. Niet de cijfers maar de persoonlijke ontwikkeling van de student moet weer centraal staan!
Lees het manifest: Manifest Bildung

Overige workshops

Op zoek naar de ‘KL(IK)’, Sander Berendsen
Smart Industry, innovatie in de Achterhoek, Martin Stor
Bildung en de kunst van organisatieontwikkeling, Clo Lambert en Richard Ferweda
Gepersonaliseerd onderwijs, in de praktijk!, Eelco Hogendijk
TopDog Sociale Vaardigheidstraining, Rob Mos en Han Smeets
Egoversterking, Anouk Echteld